Wanneer je erachter komt dat het gender zoals je dat beleeft niet overeenkomt met wat de dokter bij je geboorte tegen je ouders zei, val je al snel in een ‘konijnenhol’ van classificaties, ziektenamen en meer.

Maar is het wel een ziekte? Velen voelen zich gelegitimeerd door het etiket genderdysforie van de VU (nu Amsterdam UMC). Dan is het ‘echt’.

Waar komt dat label vandaan? Wat betekent het? En is het nodig? (spoiler: nee)

Genderdysforie is een label dat komt uit de DSM 5. Dat is het handboek voor psychiaters. Ooit bedacht om beter als psychiaters onder elkaar te kunnen praten over de problemen die hun patiënten ondervinden en welke behandelingen daarvoor wel of niet werken. In de DSM staan ernstige psychische ziekten als schizofrenie, depressie, angststoornissen, verslavingen en persoonlijkheidsproblemen als borderline. De diagnoses zijn enkel en alleen een label: als je van deze 5 dingen last hebt dan plakken we er dat label op.”  
Er is nog een andere classificatie in omloop, de ICD. International classification of diseases. De wereld gezondheidsorganisatie WHO stelt die samen. Daarin staan alle mogelijke ziekten en beschreven. En ziekenhuizen gebruiken de ICD bij hun diagnoses en behandelingen.

Nu is er onlangs een nieuwe versie van de ICD uit gekomen. De ICD-11. Alle landen hebben experts afgevaardigd en ze zijn tot de conclusie gekomen dat de diagnose genderdysforie stigmatiserend is. Ze hebben het nu genderincongruentie genoemd en het meteen uit het hoofdstuk van psychische ziekten gehaald. Het staat nu in meer algemeen hoofdstuk. Ze zeggen daarmee: bij sommige mensen is hun lichaam ‘niet congruent’ met het beleefde gender. Je lichaam klopt niet bij hoe je je voelt. En als mensen dat willen dan kunnen ze daarvoor behandeling krijgen. Zoals behandeling met de hormonen van je beleefde gender, operaties en sociaal-psychische begeleiding.

Wat de WHO met de ICD-11 classificatie heeft gedaan noemen we ‘depathologisering’. Je bent niet psychisch ziek wanneer je beleefde gender niet klopt met hoe je lichaam eruit ziet. En je hoeft dus ook niet maandenlang een psycholoog te overtuigen dat je ziek bent.

Toch werken de Nederlandse genderteams nog steeds met de DSM classificatie, waarbij de psycholoog je het hemd van het lijf vraagt. Als je daar kritisch op bent (het gaat je niks aan wat ik in bed doe, bv) dan duurt het proces vaak alleen maar langer. Sommige mensen omschrijven het als ‘het grote VU examen’.

Dat heeft vele negatieve gevolgen. Ten eerste een heel lange wachtlijst, want iedereen moet meerdere keren langs die schaarse psycholoog. Maar ook nog een gevolg dat misschien op het eerste gezicht minder voor de hand ligt: als zorgvrager sta je niet meer stil bij wat je zelf nu wilt en in welk tempo. Want je bent alleen maar bezig om ‘dat examen’ te halen. Enige twijfel hou je liever voor je, want wie weet zegt de psycholoog dan dat je geen ‘groen licht’ krijgt.
Ik sprak onlangs een psychotherapeut die vroeger in de VU werkte. Ze was gestopt toen de eisen aan de gesprekken (minimaal 6 maanden) strenger werden. Ze gaf aan dat ze geen echt contact meer kreeg met de zorgvragers door dat protocol. En ze vond dat ze niet meer kon instaan voor het leveren van goede zorg.

Langzaam aan komt er beweging in de opvattingen van het genderteam. Ze moeten ook wel, nu ook de kwartiermaker transgenderzorg, aangesteld door het ministerie, schrijft dat een groot deel van de transmensen met 1 gesprek om te checken of ze de gevolgen van hun keuze goed kunnen overzien, direct door kan naar de endocrinoloog voor de gewenste hormoonbehandeling.

Dat zou de huisarts, die je al wat langer kent tenslotte, dus ook kunnen doen.

En de begeleiding bij je sociale en medische transitieproces? Die kun je heel goed krijgen van bijvoorbeeld een ervaringsdeskundige coach, zoals ikzelf. We kijken samen naar waar je heen wilt en hoe je kunt omgaan met de diverse obstakels die je tegenkomt. Van je eigen twijfels, tot problemen van de omgeving (je familie, vrienden, werk, etc). We gaan er open in, uiteindelijk komen we uit bij wat voor jou goed is.